ATTENBERG

Στον Κυνόδοντα έχουμε ένα κοινωνικό σύστημα αδίστακτο, που προσπαθεί να εντάξει μέσα του το άτομο εξαλείφοντας την ατομικότητά του, αναγκάζοντας το να υποταχθεί σε ένα συγκεκριμένο πλέγμα αξιών και κανόνων συμπεριφοράς. Όταν ακολουθεί σωστά τις οδηγίες το επιβραβεύει - με ψίχουλα φυσικά. Όταν παρεκκλίνει από αυτές, το τιμωρεί παραδειγματικά. Στο Attenberg (τίτλος που προέρχεται από ένα λάθος που κάνει μια εκ των ηρωίδων στην προφορά του ονόματος του ντοκιμαντερίστα David Attenborough) το κέντρο βάρους μετατίθεται στο έτερο αντικείμενο της κοινωνιολογικής μελέτης, που ξεκίνησε ο Κυνόδοντας. Έχουμε το άτομο που προσπαθεί να ενταχθεί στο κοινωνικό σύνολο, να γίνει αποδεκτό από τους υπολοίπους. Και για να το επιτύχει αυτό ακολουθεί την διαδικασία της μίμησης. Μυείται στις κοινωνικές συμβάσεις παρατηρώντας τα υπόλοιπα 'θηλαστικά' και υιοθετώντας συμπεριφορές αλλότριες προς αυτό, οικείες ανάμεσα στα μέλη της 'αγέλης'.

Η Μαρίνα έχει περάσει το κατώφλι της ενηλικίωσης και δείχνει ανεξοικείωτη με τον τρόπο επικοινωνίας και συμπεριφοράς του ανθρώπινου περίγυρού της. Σε μια προσπάθεια να τους κατανοήσει και να γίνει αποδεκτή από αυτούς, τους παρατηρεί όπως ο Attenborough παρατηρεί τα ζώα και μιμείται τις κινήσεις τους. Μιμείται όπως η πόλη στην οποία ζει μιμείται ξένα, βιομηχανικά πρότυπα σε μια χώρα από την οποία το τρένο της βιομηχανικής ανάπτυξης δεν πέρασε ποτέ. Με την μίμηση έρχεται η ομογενοποίηση και η συναισθηματική αλλοτρίωση. Κάθε άνθρωπος μονότονος και αφασικός, ρέπλικα του διπλανού του, όπως η συστάδα κατοικιών που ατενίζει από το παράθυρο του διαμερίσματός της η Μαρίνα. Κι έτσι η αλλαγή είναι μια μακρινή ουτοπία. Με το θάνατο της μίας γενιάς, έρχεται η επόμενη, ίδια κι απαράλλαχτη, καταδικασμένη να πατήσει στα χνάρια της προηγούμενης και να ανακυκλώσει τα ίδια λάθη.

Μπορεί η ιστορία μας να εξελίσσεται στα Ασπρα Σπίτια της Βοιωτίας (οικισμός που χτίστηκε από το μηδέν για τους εργάτες του γειτονικού εργοστασίου της Πεσινέ), θα μπορούσε όμως να εξελίσσεται σε οποιαδήποτε βιομηχανική περιοχή του κόσμου, χωρίς να αλλάζει τίποτα. Κι αυτό είναι το κλειδί των πρόσφατων επιτυχιών του ελληνικού σινεμά στις διεθνείς αγορές. Οι ταινίες του Κούτρα, του Λάνθιμου, της Τσαγγάρη, δεν αφορούν ζητήματα που χάνουν τη σημασία τους εκτός των ελληνικών συνόρων, αλλά πραγματεύονται θέματα καθολικού ενδιαφέροντος. Αυτό είναι και το κοινό σημείο των δημιουργών που απαρτίζουν αυτό που κάποιοι αποκαλούν ελληνικό 'νέο κύμα'. Η καθολικότητα των θεμάτων τους. Το κατά πόσο βέβαια υπάρχουν οι απαραίτητοι αισθητικοί σύνδεσμοι για να κάνουμε λόγο για καλλιτεχνικό ρεύμα, είναι μια άλλη συζήτηση.

Εν προκειμένω πάντως το Attenberg μοιάζει σα να βγήκε από την ίδια πρέσα με τον Κυνόδοντα. Λογικό, καθώς η Τσαγγάρη είναι μέλος της αυτής καλλιτεχνικής παρέας, κάτι που πιστοποιεί και η παρουσία του Λάνθιμου, που εκτελεί χρέη παραγωγού και δευτεραγωνιστή. Η διαστροφή της πραγματικότητας και η αυτιστική συμπεριφορά της κεντρικής ηρωίδας παραπέμπουν ευθέως στην καθημερινότητα και τη συμπεριφορά των παιδιών του Κυνόδοντα.

Κάποιοι κάνουν λόγο για μανιέρα. Είναι νωρίς ακόμα για να εκτοξεύσουμε τέτοιες κατηγορίες κι από την στιγμή δε, που εξυπηρετεί τους στόχους της καλλιτέχνιδος και δεν είναι απλώς μια προσπάθεια αναπαραγωγής της καλλιτεχνικής επιτυχίας του Κυνόδοντα, δεν έχουμε κανένα λόγο να ασπαστούμε αυτή την άποψη. Θα διατυπώσουμε όμως μία σοβαρή ένσταση. Στον Κυνόδοντα κάναμε την παραχώρηση και αποδεχτήκαμε ως αληθινή την εναλλακτική πραγματικότητα που μας παρουσίασε ο Λάνθιμος, τον διαφορετικό κώδικα επικοινωνίας των παιδιών και την 'εξωγήινη' συμπεριφορά, επειδή ήταν κλεισμένα μέσα στον μικρόκοσμο της κατοικίας. Η Μαρίνα του Attenberg όμως παίζει τένις. Ξέρει να οδηγεί. Από την προφορά της είναι εμφανές ότι έχει ζήσει στη Γαλλία. Μας είναι δύσκολο να αποδεχτούμε ότι μέχρι αυτό το σημείο της ζωής της δεν είχε ιδέα για την ανθρώπινη συμπεριφορά και τις εκφάνσεις της, δεν είχε ποτέ της πάρε δώσε με τον έξω κόσμο. Κι αυτό εμπόδισε την εμπλοκή μας στα δρώμενα στο βαθμό που είχαμε εμπλακεί στην ταινία του Λάνθιμου.